over het hebben van plezier en hoe ons denksysteem dit kan dwarszitten

Tijdens een cursus of workshop die ik geef, komt er wel eens een moment dat er gezegd wordt, dat het erg belangrijk is om plezier te hebben in het schilderproces.

In dit proces, of je nu beginner bent of gevorderd, kom je onherroepelijk een moment tegen waarbij je het gevoel krijgt vast te zitten. Dit kan natuurlijk verschillende redenen hebben. Het kan komen doordat je de techniek (nog) niet goed begrijpt, doordat je (te veel) probeert te begrijpen wat het is dat je schildert of doordat je de overtuiging hebt dat je het gewoon niet kunt. Het is zeker waar...en ik zou de laatste zijn om te zeggen dat dit niet zo is...dat het ontwikkelen van een basiskennis, in techniek, materiaal, verf en medium, onvermijdelijk is om de schilderkunst eigen te maken en toe te passen. Bij alles wat je wilt bereiken zijn er momenten dat je in de leerstoel moet gaan zitten om jezelf open te stellen voor de beschikbare kennis van wat het is dat je wilt bereiken. En het overwinnen van het gevoel dat je vastzit, geblokkeerd zijn, is er één van en, het is eigenlijk makkelijker dan je denkt om je hiervan los te maken.

Binnen het proces van schilderen moet er plezier zijn. Als er geen plezier is, dan ben je waarschijnlijk iets aan het doen wat je niet hoort te doen. We leven niet (meer) in een tijdperk dat je ‘gewoon maar iets doet omdat het moet’. Het hele proces, in de meest ideale situatie, zou je moeten vervullen met geluk, vreugde en opwinding. Oké, misschien niet zo euforisch.
Bij het maken van een schilderij...vooral als je een nieuwe techniek aan het leren bent of iets tekent dat onbekend is... kan het gevoel van ontbering merkbaar aanwezig zijn. Maar, en dit is waar het om gaat, zelfs deze worsteling, deze ontbering om een nieuwe, moeilijke techniek tot een vaardigheid te maken, kan.…of zou...hand in hand moeten kunnen gaan met het plezier, de vreugde om dat te doen.

Hoe vaak heb je het gevoel gehad dat je de tijd volledig uit het oog verloor, vergat waar je was of zelfs wie je was, en werd opgeslokt door het schilderproces? En hoe vaak heb je het gevoel gehad dat je geblokkeerd was? Niet kon krijgen wat je wilde, schijnbaar de 'touch' in het schilderen totaal kwijt was, dat het beste zou zijn om dat schilderij weg te gooien? Beide zijn magische momenten die, met een paradoxale twist, met elkaar verweeft zijn.

Maar hoe krijg je jezelf (terug) in die zone dat je geniet van het hele proces? Plezier vinden in iets wat moeilijk is om te doen? Iets dat hierbij kan helpen is door je alleen te richten op het proces, niet op wat het moet worden, niet op hoe gedetailleerd het moet zijn en niet op hoeveel lagen, tijd en moeite het nog nodig heeft voordat je kunt zeggen dat het klaar is, of...nog uitdagender...dat het perfect is. Nee! Je komt er hoe dan ook. Overhaast jezelf niet door je te richten op de irrelevante dingen. Focus op wat het meeste plezier geeft, de meeste vreugde: In dit geval het schilderen zelf! Het resultaat is, of zou het moeten zijn, inferieur aan het schilderproces zelf. Dit is misschien een gewaagde uitspraak...lees nog even verder.

Wanneer je iets nieuws leert, zoals het schilderen van een portret bijvoorbeeld, kun je het gevoel hebben dat het moeilijk is om de staat van "flow" te bereiken en te genieten van het feit dat je niet hoeft na te denken over wat de beste aanpak is voor dit specifieke onderwerp dat je wilt schilderen. Want, helaas is het zo, dat het moment dat we beginnen te vertrouwen op onze schildervaardigheden, pas begint wanneer de resultaten naar tevredenheid zijn. En dit is een grote valkuil. Want…onze verwachtingen liggen vaak op het terrein met de naam: “onredelijk”. Uitzondering daargelaten.
Maar toch is dat niet zo. Het is niet je kennis die je vreugde geeft. Dit is een lastige, de voldoening van iets weten is iets anders dan de vreugde ervaren terwijl je iets doet. Het eerste is, wat ik zou willen noemen, een ego-bevrediger, terwijl het tweede een ervaring is van zich schikken in het moment, het oplossen van je-zelf in het moment, in het proces. Het is deze ervaring die wordt omschreven wanneer men spreekt de tijd uit het oog te verliezen of te vergeten waar je bent.

Maar kun je dit bewust creëren of kiezen? Ja, dat kan. Maar... en dit is gewoon om eerlijk te zijn... het zal voor sommigen gemakkelijker gaan dan voor anderen.
Het is niet de ervaring die je vreugde geeft. Het is je eigen “mindset” die je op je gemak stelt met en in de 'flow'. Wat dit betekent is dat het alleen je eigen 'geest' is, je eigen misvatting over wat er zou moeten gebeuren, die bepaalt welke richting je ervaring opgaat.
Ik zal een voorbeeld te geven. Laten we zeggen dat je een portret wilt schilderen, maar...dat heb je nog nooit gedaan. Wat is de eerste gedachte die in je opkomt? Oh jee, dit kan ik niet! Of, oh mijn god, dit wordt moeilijk, of misschien zoiets als; nou, laten we het eens proberen. Welke 'mindset' zal je het meeste voordeel opleveren bij dit project? Waarschijnlijk de laatste, maar... alweer een lastige maar grappige wending: het maakt niet uit. Wat er wel toe doet is hoe je één van de denkwijzen benadert. Want dat is alles wat het is... een mindset, een programmering van je geest. Welke je gaat geloven, bepaalt het resultaat. Dat is echt zo en zo simpel is het. Als je "gelooft" dat je iets niet kunt, dan zul je het inderdaad niet kunnen beheersen. Maar als je "gelooft" dat je alles kunt, dan kun je en zal je jezelf verrassen. En rarara, het eerste wat je nu denkt is: Ja maar, dat kan ik toch niet? Ik kan toch niet beepalen wat ik denk?
Jawel…dat kun je wel.

Ervoor kiezen om je alleen op het schilderproces te richten betekent niet dat je niet hard hoeft te studeren om de juiste kennis te verwerven. Wat het wel betekent is, dat het schilderproces ook studie omvat die je maakt om te leren, om je iets eigen te maken of om de basis te leren en te begrijpen. Al die dingen moeten, of kunnen, gedaan worden met het plezier van het proces.
Het is hetzelfde met het tekenen van een voorwerp. Zodra je het object probeert te interpreteren als iets wat je kunt begrijpen, zul je logischerwijs rare fouten gaan maken. Maar zodra je deze interpretatie loslaat en gewoon kijkt, zul je jezelf verbazen door precies te tekenen wat je ziet. Maar, dat is misschien voor een ander onderwerp...

Dus ga er op uit en heb plezier! Geniet van wat je ook aan het doen bent!
Echt! Doe het!!!